Tης Θαλειας Καρταλη

«Αν οι μηχανές μας κατανάλωναν λιγότερη ενέργεια μήπως απλώς θα καταλήγαμε να τις χρησιμοποιούμε περισσότερο;» αναρωτιόταν ο Ντέιβιντ Οουεν το 2010 σε άρθρο του στο περιοδικό Νew Yorker, με τίτλο «Τhe Efficiency Dilemma» (Το Δίλημμα της Aποτελεσματικότητας). Ο προβληματισμός του Αμερικανού συγγραφέα και δημοσιογράφου διευρύνθηκε για να περιλάβει μια σειρά ερωτημάτων, «αινιγμάτων» όπως τα αποκαλεί ο ίδιος, που αφορούν το περιβάλλον και την καταστροφή του πλανήτη, στο νέο του βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε στις αρχές του μήνα με τίτλο «Τhe Conundrum» (Riverhead Books, 2012). To βασικό αίνιγμα το οποίο θέτει ο συγγραφέας στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανάλυσή του είναι το κατά πόσον η επιστήμη, η βελτίωση της αποτελεσματικότητας και οι καλές προθέσεις αντί να βοηθούν στην επίλυση του προβλήματος των κλιματικών αλλαγών, τελικώς το επιδεινώνουν.

Πίσω από το βασικό ερώτημα που θέτει ο Οουεν βρίσκεται το κυρίαρχο σαράκι του σύγχρονου πολιτισμού: Ο υπερκαταναλωτισμός. Ο αδηφάγος καταναλωτισμός μας είναι αυτός που τελικά καταστρέφει κάθε προσπάθεια και καταδικάζει την ανθρωπότητα σε λύσεις και στην υιοθέτηση στρατηγικών για μια πιο «βιώσιμη ανάπτυξη», που τελικά ενισχύουν αντί να επιλύουν το πρόβλημα, ενώ εμείς στην ουσία κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας θεωρώντας ότι οι «πράσινες» επιλογές μας αρκούν για να αντιστρέψουμε την καταστροφή.

Εκούσια ή ακούσια, υποστηρίζει ο συγγραφέας, είμαστε τελικώς όλοι μας υποκριτές, θεωρώντας ότι αν αλλάξουμε το αυτοκίνητό μας και το αντικαταστήσουμε με ένα «φιλικότερο» προς το περιβάλλον θα λύσουμε και το πρόβλημα, όταν τελικώς το ζήτημα δεν είναι να χρησιμοποιούμε εναλλακτικές μορφές ενέργειας, αλλά να τροποποιήσουμε τη ζωή μας με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίσουμε συνολικά την κατανάλωση ενέργειας, εναλλακτικής ή άλλης μορφής. «Μια από τις πιο δημοφιλείς παγίδες του πολιτισμού μας», γράφει ο Οουεν, «είναι ότι προσφέρουμε τα καταναλωτικά μας αγαθά με ένα νέο πράσινο περιτύλιγμα, ως δώρο προς την ανθρωπότητα.

Ενα νέο αυτοκίνητο, έστω και υβριδικό, ένα φωτοβολταϊκό για τη θέρμανση της πισίνας, μια νέα υπερταχεία αμαξοστοιχία που μειώνει κόστος και αποστάσεις, καλύτερες γευστικά ντομάτες, αυτές είναι οι θυσίες που είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε προκειμένου να σώσουμε το μέλλον του πολιτισμού μας, μαζί με την υιοθέτηση μιας σειράς οικονομικών αντιποίνων σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου (βλέπε Κίνα), που τολμούν ακόμη να χρησιμοποιούν τις βλαβερές για το περιβάλλον τακτικές για την οικονομική τους ανάπτυξη…».

Ανατρέποντας το πρότυπο των «πράσινων» πόλεων, ο Αμερικανός συγγραφέας υποστηρίζει ότι η πιο πράσινη κοινότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι άλλη από τη Νέα Υόρκη, αφού εκεί, οι συνθήκες της ζωής αναγκάζουν τους κατοίκους να χρησιμοποιούν λιγότερο έως καθόλου το αυτοκίνητό τους, βασίζοντας τις μετακινήσεις τους στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και… στα πόδια τους, ενώ η έλλειψη χώρου στα μικρά διαμερίσματα που απαρτίζουν το κέντρο της πόλης περιορίζει εκ των πραγμάτων τον καταναλωτισμό.

«Οι κάτοικοι του Μανχάταν δεν διαθέτουν ούτε πισίνες, ούτε γκαράζ όπου στοιβάζονται χιλιάδες άχρηστα αντικείμενα» υποστηρίζει, ενώ ελλείψει χώρου, ακόμη και τα απορρίμματα που παράγουν είναι ακόμη λιγότερα», γράφει.

«Το 2007 το περιοδικό Forbes ανακήρυξε το Μπέρλινγκτον του Βερμόντ ως την πιο πράσινη πολιτεία των ΗΠΑ, στηρίζοντας την ανάλυσή του στον αριθμό των «οικολογικά ευαισθητοποιημένων πολιτών, που ανακυκλώνουν και κομποστοποιούν, στο πράσινο που διαθέτει η πόλη, στα ενεργειακά φιλικά κτίρια, και γενικότερα στην εφαρμογή της πράσινης νομοθεσίας. Κι όμως στις κατηγορίες που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για το ενεργειακό αποτύπωμα, το Βερμόντ βρίσκεται πολύ χαμηλά, αφού δεν διαθέτει επαρκές δίκτυο μετακινήσεων, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να στηρίζει τις μετακινήσεις του αποκλειστικά στο αυτοκίνητο. Και φυσικά είναι ένας πληθυσμός ο οποίος εξακολουθεί να καταναλώνει με αμείωτη ένταση, γεμίζοντας καθημερινά τα shopping malls.

Το «θετικό» της κρίσης

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, επισημαίνει ο συγγραφέας είχε ένα αναπάντεχο θετικό αποτέλεσμα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν, καθώς οι οικονομικές συνθήκες περιόρισαν μετακινήσεις και κατανάλωση, κατέστησαν τους πολίτες πιο συνειδητοποιημένους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας. «Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι ακριβώς αυτή», επισημαίνει, «να βρούμε έναν τρόπο να έχουμε αντίστοιχες θετικές επιπτώσεις, χωρίς την ανέχεια που προκαλεί μια οικονομική κρίση».

Ο Ντέιβιντ Οουεν υποστηρίζει τελικώς ότι μόνον η ουσιαστική αλλαγή συνηθειών που υιοθέτησε η ανθρωπότητα κατά την εξέλιξη του πολιτισμού της θα αποτρέψει την καταστροφή, θέτοντας έτσι έναν βασικό προβληματισμό για τις επερχόμενες γενεές. «Αυτό που έχει μέχρι στιγμής αποδειχθεί αδύνατον», γράφει, «είναι να κάνουμε εκείνα τα βήματα που θα κάνουν πραγματικά τη διαφορά σε παγκόσμιο επίπεδο. Νοιαζόμαστε αρκετά για το πράξουμε; Αυτό είναι το Αίνιγμα»…