Σαν σήμερα στις 6 Αυγούστου 2001 φεύγει από τη ζωή ο μεγαλύτερος συγγραφέας της Βραζιλίας και ένας από τους σημαντικότερους παγκοσμίως, ο Χόρχε Αμάντο, μετά έναν πολυτάραχο και μεστό βίο.
Αγαπημένος και του ελληνικού κοινού, έχοντας κερδίσει το σεβασμό της παγκόσμιας διανόησης, πολλές φορές υποψήφιος για ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας που δεν ήρθε ποτέ, ο Χόρχε Αμάντο σύστησε την αχανή, βασανισμένη πατρίδα του στο παγκόσμιο κοινό και πρόσφερε με όλες του τις δυνάμεις –όχι μόνο τις συγγραφικές– στην πορεία της Βραζιλίας προς τον εκδημοκρατισμό.
Γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1912 στο Φεράδας, στη νότια Μπαΐα, στη φυτεία κακάου των γονιών του, την εποχή που η Μπαΐα αναφερόταν ως γη του εγκλήματος στις βραζιλιάνικες εφημερίδες. Ζωηρός κι ανυπότακτος από μικρή ηλικία, φοίτησε στο σχολείο των Ιησουϊτών της Μπαΐα, ώσπου τον απέβαλλαν ως άθεο και μπολσεβίκο. Εγκατέλειψε την ιδιαίτερη πατρίδα του για το Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου βρήκε δουλειά σε μια εφημερίδα. Το 1931, νέος δημοσιογράφος και επίδοξος συγγραφέας, κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο, «Η Γη του Καρναβαλιού», ίσως το πιο πεσιμιστικό έργο του, γραμμένο στη Βραζιλία του δικτάτορα Γκετούλιο Βάργας. Λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, στρατεύεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Βραζιλίας (ΚΚΒ) –οι εκάστοτε δικτατορικές κυβερνήσεις της χώρας, που θα αποτελέσει ένα ακόμη πεδίο μάχης του ψυχρού πολέμου, δε θα το εκτιμήσουν καθόλου. Η ζωή του Χόρχε Αμάντο θα είναι, από αυτό το σημείο και πέρα, μια σειρά εξοριών κι επιστροφών (η πρώτη εξορία στην Αργεντινή το 1941, λήγει με την επιστροφή του στη Μπαΐα το 1943, η δεύτερη, το 1948 στο Παρίσι, θα κρατήσει 16 χρόνια), φυλακίσεων μικρής ή μεγαλύτερης διάρκειας, βραβεύσεων από την ΕΣΣΔ και από άλλες χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, ηρωοποίησής του από τον βραζιλιάνικο λαό και τα διεθνή αριστερά κινήματα. Ο νομαδικός βίος δεν εμποδίζει το συγγραφικό έργο του. Το ένα βιβλίο διαδέχεται το άλλο –η συνολική του παραγωγή ξεπερνά τους 40 καλοδουλεμένους τόμους. Όπου κι αν βρίσκεται, ο κόσμος του είναι η Μπαΐα. Τα βιβλία του ποτίζονται από τα χρώματα και τα αρώματα της, μόνο που ακόμη δεν μπορεί να τα δει λουσμένα στο σκληρό τροπικό ήλιο, ακόμη του φαίνονται μουντά.
Ο Χόρχε Αμάντο υπήρξε κύρια λογοτέχνης –το γεγονός ότι ήταν στρατευμένος μπορεί να επηρέαζε την επιλογή των θεμάτων του, αλλά ποτέ κανείς, ούτε το ΚΚΒ, δεν κατάφερε να τον χειραγωγήσει. Η φτώχεια κι η καταπίεση των κατώτερων κοινωνικών τάξεων της Βραζιλίας δεν χρειαζόταν ανακάλυψη, χρειαζόταν μόνο ένα καθαρό βλέμμα, ικανό να καταγράψει όλες της εκφάνσεις και τα παρακλάδια της εκμετάλλευσης. Η μόνη αλλαγή που μπορούσε να επιτελεστεί στην προσέγγιση του αγαπημένου θέματος του συγγραφέα, της πικρής του εμμονής, ήταν η κατάδυση στην αλήθεια της ανθρώπινης φύσης που εκφραζόταν μέσα απ όσα μπορούσε να δει. Κι αυτό ήταν το επόμενό του βήμα.
Ο βίαιος και σκοτεινός Αμάντο των πρώτων βιβλίων, σκύβει με περισσή τρυφερότητα στους καταραμένους της Μπαΐα μετά το αριστουργηματικό «Γκαμπριέλα, Κανέλλα και Γαρύφαλλο» του 1958. Οι κοινότητες της ανέχειας, οι μαύροι κι οι μιγάδες των παραγκουπόλεων και των δρόμων, η ζωή κι οι παραδόσεις της πιο φτωχής περιοχής της Βραζιλίας, αποκτούν την αίγλη του δουλεμένου λόγου του –θα τον κατηγορήσουν ότι προσπάθησε να παρουσιάσει ως ωραία τη φτώχεια, μα η αλήθεια είναι πως ο Χόρχε Αμάντο ανακάλυψε μέσα στη φτώχεια τα πιο ωραία πρόσωπα του λαού του. Οι ήρωες του Αμάντο γνωρίζουν καλά το σκληρό παιχνίδι της επιβίωσης μέσα σε ένα διεφθαρμένο status quo, γεμάτο προκαταλήψεις. Αλλά ακόμη και σε αυτό το τόσο στενό πλαίσιο, δε σταματούν να ονειρεύονται μικρά όνειρα, ικανά να αλλάξουν τον κόσμο.
Η Δόνα Φλόρα και οι δύο σύζυγοί της, η Τιέτα η γιδοβοσκός, οι άνθρωποι μιας φτωχής γης κι ενός προδιαγεγραμμένου βίου, γίνονται σημεία αναφοράς για όσους αναζητούν την αλήθεια του Τρίτου Κόσμου, όσους μπορούν να αντιμετωπίσουν την αλήθεια της ανθρώπινης φύσης, την ομορφιά και την αποκρουστικότητά της. Ο Αμάντο μεταφράζεται σε δεκάδες γλώσσες και τα έργα του γίνονται μπεστ σέλερ γιατί κατορθώνει να καταγράψει αλήθειες πέρα από τόπο και χρόνο, όσο περιορισμένο κι αν είναι το πεδίο όπου αυτές αποκαλύπτονται, όσο μικρή κι αν φαντάζει μπρος στον κόσμο η Μπαΐα.
Η αγάπη των ξένων που κοινωνούν με την ανθρώπινη φύση μες από τις ιστορίες της Μπαΐα του Αμάντο, φαίνεται γρήγορα. Οι αγαπημένες του φτωχογειτονιές του Σαλβαδόρ, της πρωτεύουσας της Μπαΐα και το προάστιο του Πελουρίνχο, όπου ο συγγραφέας πέρασε τα φοιτητικά του χρόνια, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 –οπότε ο Αμάντο μεταφράζεται σε όλες τις διαδεδομένες γλώσσες– γίνονται πόλος έλξης για δεκάδες χιλιάδες τουρίστες από όλο τον κόσμο. Η Οικία Χόρχε Αμάντο, το ίδρυμα τεχνών που ίδρυσε ο συγγραφέας το 1987 στην παλιά του γειτονιά και φιλοξενεί χειρόγραφα και άλλα δικά του αντικείμενα, κόβει ετησίως δεκάδες χιλιάδες εισιτήρια. Η κάποτε επικίνδυνη περιοχή μεταλλάχθηκε, χάρη στη φήμη του συγγραφέα, σε πολιτιστική καρδιά του Σαλβαδόρ. Σήμερα φιλοξενεί περισσότερα από 20 μουσεία και αίθουσες τέχνης, τρία θέατρα, δεκάδες μπαρ, βιβλιοπωλεία και γκαλερί -φιλοξενεί την ελπίδα για μια καλύτερη Βραζιλία.