ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΣ -Επισημάνσεις σε κάποια επιχειρήματα «επαγωγά και ανέλεγκτα»–
Ακούμε να διατυπώνεται συχνά το ακόλουθο επιχείρημα: οι σπουδές με αντικείμενο την ελληνική και τη λατινική γραμματεία δεν είναι σωστό να μονοπωλούν την προσωνυμία «ανθρωπιστικές», γιατί τον άνθρωπο τον υπηρετούν –και μάλιστα εξίσου αν όχι και περισσότερο αποτελεσματικά– τόσο οι λεγόμενες «θετικές επιστήμες» όσο και η τεχνική. Εξάλλου, η «τεχνοεπιστήμη» (δηλαδή η επιστήμη και η τεχνική στη λειτουργική αλληλεξάρτησή τους), σύμφωνα με έναν διαδεδομένο νεολογισμό, διατρανώνει με τα επιτεύγματά της τη μεγαλοσύνη του ανθρώπου περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη επίδοση του. Επομένως, τα παράγωγα που ετυμολογικά παραπέμπουν στη λέξη άνθρωπος («ανθρωπισμός», «ανθρωπιστικός») ανήκουν δικαιωματικά και στην τεχνοεπιστήμη. — Πρόκειται για ένα ακόμη «επαγωγό και ανέλεγκτο» επιχείρημα, το οποίο, όπως όλα τα επιχειρήματα με την πολλή ελκυστικότητα και τον ανύπαρκτο αντίλογο, δίνει εκ πρώτης όψεως την εντύπωση ότι ακουμπά σε στέρεη λογική βάση με αποτέλεσμα να αποσπά την ομόθυμη συναίνεση των ανυποψίαστων ακροατών του.
Ωστόσο, πρέπει κάποτε να ακουστεί και ο αντίλογος. Το παραπάνω επιχείρημα παραθεωρεί δύο σημαντικά δεδομένα. Το πρώτο είναι ότι η ονοματοθεσία λειτουργεί ως μέσο προσδιορισμού της κάθε έννοιας και, ταυτόχρονα, διάκρισής της από τις άλλες. Αντίθετα, όταν ένας όρος, για παράδειγμα ο όρος «ανθρωπιστικός», επειδή τυχαίνει να είναι ελκυστικός, διευρύνεται υπέρμετρα και αρχίζει να αποδίδεται «κατ’ απονομήν» στη μια έννοια μετά την άλλη, τότε υπάρχει το ενδεχόμενο να γενικευτεί με τον καιρό σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δηλώνει περίπου τα πάντα, δηλαδή τίποτα.
Το δεύτερο δεδομένο που αγνοείται από το παραπάνω επιχείρημα είναι το κριτήριο, με βάση το οποίο δικαιούνται να ονομάζονται «ανθρωπιστικές» όχι όλες αλλά κάποιες ειδικότερες σπουδές. Αν ο επίμαχος αυτός όρος χαρακτήριζε τις επιδόσεις, οι οποίες: α) αποδεικνύουν πανηγυρικά την οξύνοια, την ερευνητική διάθεση και την ευρηματικότητα του ανθρώπου και β) εξασφαλίζουν παράλληλα στον άνθρωπο τεράστιες δυνατότητες, χάρη στις οποίες βελτιώνει θεαματικά τους υλικούς όρους της διαβίωσής του, τότε οι πάντες θα συμφωνούσαν ότι, για παράδειγμα, η ιατρική, η φυσική, η χημεία, η βιολογία, κτλ. και, βέβαια, η τεχνική ως φυσική προέκταση αλλά και προϋπόθεσή τους δικαιούνται τον προσδιορισμό «ανθρωπιστικές» πολύ περισσότερο από ό,τι η κλασική φιλολογία και, κατ’ επέκταση, η ιστορία, η φιλοσοφία, η ψυχολογία και η τέχνη. Αν, πάλι, ο όρος «ανθρωπιστικός» σήμαινε έμπρακτη ευαισθησία στον ανθρώπινο πόνο, «ανθρωπιά», ευσπλαχνία και πνεύμα αλληλεγγύης, τότε και πάλι θα λέγαμε ότι η «τεχνοεπιστήμη», χάρη στις υπηρεσίες που παρέχει στον άνθρωπο και, ταυτόχρονα, τις ταλαιπωρίες από τις οποίες τον απαλλάσσει, είναι τουλάχιστον το ίδιο «ανθρωπιστική» με τις κλασικές σπουδές και τις συναφείς προς αυτές πνευματικές ενασχολήσεις…συνέχεια
Δείτε εδώ άλλα άρθρα του ιδίου.