Σκίτσο της εποχής με τον Πρωτοπαπαδάκη να ψαλιδίζει το χαρτονόμισμα.

H υπόθεση με το «κούρεμα» των καταθέσεων μάς παραπέμπει ογδόντα χρόνια πίσω, στη δεκαετία του 1920 και στα περιβόητα αναγκαστικά δάνεια της κυβέρνησης Γούναρη-Πρωτοπαπαδάκη και της δικτατορίας του Πάγκαλου.

Μέχρι τότε οι πολίτες είχαν δει πολλές φορές τα εισοδήματά τους να εξανεμίζονται από αλλεπάλληλες υποτιμήσεις της δραχμής. Αλλά αυτό που βίωσαν το 1922 και το 1926 ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο «νόμιμης δήμευσης» εισοδημάτων και όχι μόνο στα ελληνικά χρονικά.

Λίγο πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή, το βασιλικό καθεστώς βρέθηκε αποκλεισμένο από κάθε διεθνή αγορά για δανεισμό. Δεν μπορούσε ούτε να καταφύγει στην κοπή νέου νομίσματος, καθώς ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος στον οποίο βρισκόταν η χώρα το απαγόρευε. Επιπλέον, όλη την προηγούμενη περίοδο, συμπεριλαμβανόμενης και της βενιζελικής, είχαν εξαντληθεί τα περιθώρια εκτύπωσης νέου χαρτονομίσματος. Οι ανάγκες, όμως, για χρηματοδότηση του Μικρασιατικού πολέμου δεν μπορούσαν ν’ αναβληθούν.

Η Ελλάδα χρειαζόταν επειγόντως περίπου 1,5 δισ. δραχμές, όπως υπολογιζόταν τότε, εν όψει της κατάρτισης του προϋπολογισμού. Η απεγνωσμένη απόπειρα του πρωθυπουργού Γούναρη να βρει δανειστές μέχρι τις αρχές του 1922 απέτυχε παταγωδώς. Στα τέλη Φεβρουαρίου επέστρεψε στην Αθήνα με άδεια χέρια και απελπισμένος. Συγκάλεσε το υπουργικό συμβούλιο, όπου περιέγραψε το αδιέξοδο. Ούτε μία νέα αύξηση της φορολογίας και δασμών ήταν δυνατόν ν΄αποφέρει άμεσα έσοδα.

Ετσι, με εισήγηση του υπουργού Οικονομικών και Επισιτισμού προχώρησαν στη σύναψη αναγκαστικού δανείου με τη διχοτόμηση των χαρτονομισμάτων. Το μισό, που έφερε την παράσταση του ιδρυτή της Εθνικής Γ. Σταύρου, κυκλοφορούσε διατηρώντας το 50% της αρχικής αξίας. Το άλλο μισό, με το στέμμα, ανταλλασσόταν στην Τράπεζα με ομολογίες εικοσαετούς διάρκειας. Για να χρυσωθεί το «χάπι» δόθηκε τόκος 6,5% στις ομολογίες, όταν ο τρέχων ήταν 3-4%, εξαγγέλθηκε κλήρωση από την οποία θα κέρδιζαν διάφορα ποσά οι «τυχεροί», ενώ καθιερώθηκε και ένα περίεργο σύστημα δανεισμού (κάτοχοι των ομολογιών θα μπορούσαν, υποτίθεται, να πάρουν δάνειο το μισό της αξίας των ομολογιών με τόκο 6% κερδίζοντας έτσι 0,5%!).

Eξαιρέθηκαν οι έχοντες
Ολη η ρύθμιση θα ήταν πραγματικά για γέλια αν τα μέτρα δεν εξόντωναν οικονομικά τους ασθενέστερους. Αφού από τον «διχασμό» εξαιρέθηκαν οι ξένοι υπήκοοι και δανειστές του Δημοσίου, αλλά και όσοι διαθέτανε συνάλλαγμα. Δηλαδή, οι έχοντες και κατέχοντες. Το περίεργο είναι ότι ακόμη και σήμερα υπάρχουν αρκετοί που εκτιμούν ως ευφυές και αποτελεσματικό το μέτρο. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ήταν μια τραγωδία. Για μικρό διάστημα περιορίστηκε η νομισματική κυκλοφορία, όμως επανήλθε δριμύτερη.

Ενώ οι τιμές, για τις οποίες ανησυχούσε η κυβέρνηση και γι’ αυτό προσέφυγε, υποτίθεται, στο αναγκαστικό δάνειο, εκτοξεύτηκαν (μαζί με τη λίρα).

Ο δείκτης τιμών μέσα στη χρονιά αυξήθηκε κατά 60%. Αν συνυπολογιστούν και οι απώλειες κατά 50% της αγοραστικής δύναμης από το ψαλίδισμα, τ’ αποτελέσματα ήταν τραγικά για την πλειονότητα του λαού. Πριν καταρρεύσει η Ελλάδα στρατιωτικά, στη Μικρά Ασία είχε καταρρεύσει η δραχμή. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη δίκη των υπευθύνων για τη Μικρασιατική καταστροφή (και καταδίκη των έξι σε θάνατο, ανάμεσά τους οι Γούναρης και Πρωτοπαπαδάκης), τον Νοέμβριο του 1922, το δριμύ «οικονομικό κατηγορώ» επεκτείνεται και στο ψαλίδισμα της δραχμής.

M’ αυτό κατηγορούνταν ότι «αφηρέθησαν εκ των θυλακίων του λαού αι οικονομίαι του, όπως διασπαρώσιν με τας δύο χείρας προς τους απλήστους στυλοβάτας της αυλικής απολυταρχίας»… Το εφεύρημα με το ψαλίδισμα θα επαναληφθεί τέσσερα χρόνια αργότερα (τότε θα κοπεί κατά το 1/4).

Δριμύ κατηγορώ από αντιπολίτευση και εφημερίδες

Tα ψαλίδισμα των χαρτονομισμάτων στη μέση έγινε δεκτό από την «πολεμική» Βουλή με διαφορά μόλις 3 ψήφων (151 υπέρ – 148 κατά). Αν και η κυβερνητική Ηνωμένη Αντιπολίτευσις διέθετε 260 βουλευτές. Το βασικό κυβερνητικό επιχείρημα ήταν πως δεν υπήρχε άλλη δημοσιονομική λύση. Εγινε μάλιστα και ονομαστική ψηφοφορία.

Το «Εθνος» ήταν από τις βενιζελικές εφημερίδες, που καταφέρθηκαν με δριμύτητα κατά του δανείου: «Ολος ο ιδρώς του ελληνικού λαού, ιδρώς εργασίας ολοκλήρων ετών, μετουσιωθείς εις χρήμα, επετάχθη εις τους δρόμους», έγραφε στις 24 Μαρτίου 1922. «Ολαι αι οικονομίαι των κατωτέρων λαϊκών τάξεων, διά τας οποίας υπερηφανεύοντο και τας οποίας είχεν ασφαλές στήριγμα διά μίαν του ανάγκην, διά μίαν ασθένειαν, διά την αποκατάστασιν των τέκνων του, διά τα γηρατειά του, τέλος όλον αυτό το αίμα εξητμίσθη… Εντός 24 ωρών η κυβέρνησις διά του εκτρωματικού της αποκυήματος κατώρθωσε να εκμηδενίση τας μικράς περιουσίας, να πλήξη κυρίως την μικράν αποταμίευσιν… Το εξωφρενικόν νομοθέτημα εκλόνισεν εκ βάθρων την εμπιστοσύνην του λαού εις το νόμισμα…».

Δριμύ κατηγορώ απευθύνουν κι άλλες εφημερίδες, που αναρωτιούνται αν πρόκειται για «δάνειο ή δήμευση»
Η κυβέρνηση επιχείρησε να κατευνάσει τις καταγγελίες δωροδοκώντας μερικές (γίνεται λόγος για «προσφορές» των 100.000 δραχμών). Δεν είναι ευκρινές αν αυτό έγινε τις ημέρες εκείνες ή αργότερα, όταν ανέλαβε πρωθυπουργός ο Π. Πρωτοπαπαδάκης (Μάιος – Αύγουστος 1922). Πάντως, αμέσως μετά τη λήψη του μέτρου ακολούθησε πανικός, καθώς οι πολίτες έσπευδαν να ξεφορτωθούν τα χαρτονομίσματα με κάθε είδους αγορές, κυρίως αχρείαστων πραγμάτων.

“Οταν μου πρότεινε τη λύση ενόμισα ότι τρελλάθηκε”

Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, που παραδίδει ο βιογράφος του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και μεταφέρει στην ιστορία του ο Σπ. Μαρκεζίνης, η «μαγική λύση» βρέθηκε υπό τις εξής συνθήκες: «O Δημήτριος Γούναρης (φωτογραφία) είχεν επανέλθει εκ του εξωτερικού απογοητευμένος λόγω της αποτυχίας του δανείου, έσπευσε δε να ενημερώσει σχετικώς τους στενούς συνεργάτας του. Tελικώς έμειναν μόνοι ο Γούναρης και ο Πρωτοπαπαδάκης (υπουργός Oικονομικών και Επισιτισμού).O τελευταίος, εγερθείς αποτόμως, είπεν, απευθυνόμενος εις τον Γούναρην: – Δημητράκη, τα ηύρα τα λεφτά! O Γούναρης έμεινεν εμβρόντητος και τον εκοίταξε με ολάνοικτα μάτια. O Πρωτοπαπαδάκης, αντί άλλης εξηγήσεως, έβγαλε από το πορτοφόλι του εν εκατοντάδραχμον χαρτονόμισμα, το έκοψε εις δύο και επέδειξε τα τεμάχια προ των εκστατικών οφθαλμών του φίλου του. O Γούναρης δεν εκαταλάβαινε τι συμβαίνει. Eνόμισα πως τρελλάθηκε, έλεγε κατόπιν. Αφού ο Πρωτοπαπαδάκης απήλαυσε το θέαμα το οποίον παρείχε ο άναυδος φίλος του, απεφάσισε να του εξηγήσει το σχέδιόν του».

“Φαίνεται παράξενον, αλλά είναι θαυμάσιον σύστημα”

Ο Πρωτοπαπαδάκης, καταθέτοντας στη Βουλή το νομοσχέδιο, έβγαλε από την τσέπη κατοστάρικο: – Εδώ, κύριοι, βλέπετε ένα εκατοντάδραχμον. Το κόβομεν εις δυο (και το έκοψε). Το ήμισυ που φέρει την εικόνα του Γεωργίου Σταύρου θα στοιχίζει 50 δραχμάς. Το άλλο το φέρον το στέμμα θα είναι 50δραχμος ομολογία, η οποία κατατιθεμένη εις την Τράπεζαν θα φέρη τόκον 6%. Η εις χρήματα ούτω περιουσία των πολιτών υποβιβάζεται εις το ήμισυ. Αλλά επειδή το ακροατήριο εξερράγη εις γέλωτας ο κ. Πρωτοπαπαδάκης ανεφώνησε: – Μη γελάτε, σας φαίνεται παράξενον, αλλά είναι θαυμάσιον σύστημα. Αντί να εκδώσωμεν χαρτονόμισμα 1,5 δισ., οπότε η λίρα θα έφθανε 250 δραχμάς περίπου, θα κόβωμεν το 100δραχμον, το 25δραχμον, το 500δραχμον και το 1000δραχμον εις δύο. Και θα έχωμεν μεν τα μισά χρήματα, αλλά θα αποκλείσωμεν τον κίνδυνον της ανατιμήσεως του εξωτερικού συναλλάγματος. (Η Βουλή εγέλασεν πάλιν). – Μη γελάτε, κύριοι, επενέλαβε. Εγώ έχω ανάγκην 1,6 δισ. δραχμών. Και έτσι θα τα βρω ευκολώτερα…».

Πηγή: ethnos.gr